Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego jest ograniczonym prawem rzeczowym, które daje osobie posiadającej prawo do użytkowania oraz swobodnego rozporządzania takim lokalem. Można sprzedać takie mieszkanie lub je wynająć, a także zapisać bliskim w spadku. Właścicielem lokalu pozostaje jednak spółdzielnia, która jest także właścicielem budynku oraz gruntu, na którym jest on postawiony.

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nie zapewnia więc pełnej własności, lecz jedynie prawo własnościowe, które wiąże się z pewnymi ograniczeniami. Konieczne jest bowiem np. uzyskanie zgody spółdzielni na przekształcenie mieszkania w lokal użytkowy.

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu reguluje Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z dnia 15 grudnia 2000 r., i dotyczy mieszkań w blokach zarządzanych przez spółdzielnie. Od 31 lipca 2007 r. przepisy zabraniają ustanawiania własnościowego prawa spółdzielczego do lokalu.

W spółdzielniach istnieją mieszkania, do których ich lokatorzy mają albo spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, albo spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. W tym pierwszym przypadku chodzi o mieszkania lokatorskie, do których lokatorzy mają prawa podobne jak najemcy, a więc nie mogą nimi swobodnie dysponować jak osoby posiadające własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu.

W Polsce wiele bloków spółdzielczych było stawianych na gruntach, do których spółdzielnie miały prawo użytkowania wieczystego. Na podstawie ustawy z dniem 1 stycznia 2019 roku jest możliwość przekształcenia prawa użytkowania wieczystego „gruntów wykorzystywanych na cele mieszkaniowe” w prawo własności.

Jednak istnieje wiele spółdzielni mieszkaniowych, których budynki stoją na gruntach o nieuregulowanym stanie prawnym. W takiej sytuacji osoby posiadające spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nie mogą starać się o przekształcenie go w prawo odrębnej własności, ani założyć księgi wieczystej dla mieszkania. Jest to możliwe wyłącznie wtedy, gdy grunt pod budynkiem stanowi własność spółdzielni lub ma ona do niego prawo użytkowania wieczystego. Roszczenia wynikające z art.208 ust.2 ustawy przysługuje w stosunku do gruntów zabudowanych, będących w dniu zgłoszenia roszczenia w posiadaniu Spółdzielni w rozumieniu art. 207. Zgodnie z art.34 ust.3 ustawy zbycie nieruchomości nie może nastąpić, jeśli toczy się postępowanie administracyjne dotyczące prawidłowości nabycia nieruchomości przez Skarb Państwa.

Przy posiadaniu mieszkania na własność podatek od nieruchomości należy samodzielnie odprowadzać do urzędu gminy. Mając spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, podatek od nieruchomości jest wliczany w opłaty administracyjne naliczane przez spółdzielnię.

Prawo odrębnej własności lokalu powstaje z chwilą wpisu do księgi wieczystej.

Właścicielowi lokalu przysługuje prawo własności tego lokalu oraz prawo współwłasności (w częściach ułamkowych) nieruchomości wspólnej, a więc gruntu, na którym stoi budynek i części budynku przeznaczonych do wspólnego korzystania.

Żeby przekształcić spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu we własność, należy złożyć pisemny wniosek do zarządu spółdzielni o zawarcie umowy o przekształcenie własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu w odrębną własność.

Do przekształcenia może dojść po spełnieniu trzech warunków:

• działka pod budynkiem musi mieć uregulowaną sytuację prawną, a więc nie mogą obciążać jej roszczenia byłych właścicieli;
• posiadacz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu spłacił tę część kredytu mieszkaniowego zaciągniętego przez spółdzielnię, która przypada na jego lokal;
• przekształcany lokal nie ma zaległości w opłatach czynszowych.

Jeśli wszystkie te warunki są spełnione, przeniesienie własności powinno nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia złożenia wniosku.

Umowa między spółdzielnią a nabywcą zawierana jest w formie aktu notarialnego. Koszty aktu notarialnego pokrywane są przez nabywcę. Taksa notarialna jest stała i wynosi 1/4 minimalnego wynagrodzenia za pracę. Do tego trzeba jednak doliczyć VAT oraz opłaty sądowe od wniosków: o założenie księgi wieczystej, wpis własności i wpis udziału we współwłasności.

Na terenie Spółdzielni Mieszkaniowej Jelonki przekształcenie spółdzielczego prawa do lokali w prawo własności można dokonać na koloniach na podstawie przyjętych uchwał: